Przede mną jest wieczność daleka,
pode mną otwiera się grób,
a życie tak szybko ucieka
wśród walki, szamotań i prób (Pieśni Brzasku Tysiąclecia nr 471)
Wykład wygłoszony przez brata Leszka Szpunara na spotkaniu zboru w Bydgoszczy, 8 czerwca 2025 r.
Temat, który dotyczy każdego.
Jest temat, który dotyczy/dotyka każdego z nas. Wierzącego w Boga Biblii i ateisty, wierzącego w bogów pogańskich, a także niezdecydowanego w swych wierzeniach. Porusza on serca i umysły ludzi, rozpala wyobraźnię, nadaje lub odbiera sens życiu, budzi lęk, przypomina o ludzkiej bezradności wobec niego. Tym tematem jest śmierć, umieranie.
Uświadamia znikomość rzeczy posiadanych przez człowieka
Ktoś napisał:
Śmierć człowieka, zwłaszcza moja śmierć, to najbardziej doniosłe wydarzenie jakie przydarza się w życiu. Jawi się ona jako nieuchronny koniec wszelkiego możliwego doświadczenia, ustanie jakiejkolwiek relacji, kres wspomnień i nadziei. Wywołuje ona u żyjących najrozmaitsze reakcje, by wymienić chociażby takie jak: fascynacja, trwoga, stres, przyzwolenie, chęć oswojenia. Każda z nich może być poddana analizie, każda też ukaże śmierć w innym aspekcie. W proponowanym artykule autor wskazuje na jeszcze inną reakcję, a jest nią przeżycie lęku. Wydaje się, że jest to przeżycie o charakterze kluczowym, zarówno kiedy myślę o niej jako czymś, co może w każdej chwili dotknąć mnie samego, jak i wtedy, gdy uświadamiam sobie, że możliwe jest odejście bliskiej czy chociażby znanej mi osoby
Obecność w twórczości człowieka
Nic dziwnego, że temat ten pojawia się w rozprawach filozoficznych, w literaturze, w pieśniach religijnych i nie tylko religijnych, w przysłowiach i dowcipach, w każdej klepsydrze ( Ze smutkiem informuję…), w każdym nekrologu. Temat, który wywołuje płacz, zadumę, poszukiwanie powodu, celu, czy sensu życia i umierania.
Ludzie wypracowali różne sposoby ucieczki od tego trudnego tematu, tzw. oswajanie się ze śmiercią
Humorystyczne traktowanie ( próba pokonania śmierci śmiechem, dowcipy na ten temat): Łagodzi lęk i ból, przed samym umieraniem i przed tym, co będzie potem.
– Mógłby pan stanąć dalej z tym papierosem? Pan wie, że palenie może być przyczyną śmierci?
– Dokładnie tak jak zwracanie uwagi nieznajomym.
Spotyka się dwóch kumpli, jeden z zaczyna się chwalić:
– Do końca życia mam zapewnione środki do życia i nie muszę pracować…
– Super, świetnie! To dużo zarobiłeś.
– … o ile umrę w przyszły piątek.
W poezji:
O śmierci bez przesady
Autorka: WISŁAWA SZYMBORSKA
Nie zna się na żartach,
na gwiazdach, na mostach,
na tkactwie, na górnictwie, na uprawie roli,
na budowie okrętów i pieczeniu ciasta.
W nasze rozmowy o planach na jutro
wtrąca swoje ostatnie słowo
nie na temat.
Nie umie nawet tego,
co bezpośrednio łączy się z jej fachem:
ani grobu wykopać,
ani trumny sklecić,
ani sprzątnąć po sobie.
Zajęta zabijaniem,
robi to niezdarnie,
bez systemu i wprawy.
Jakby na każdym z nas uczyła się dopiero…
Różne obrazy śmierci – personifikacja
Poetyckie rozważania o śmierci:
Człowiek umiera… Znowu za szybko!
Człowiek umiera… Razem z nim wszystko.
Tylko wspomnienia po nim zostają,
Które wciąż mgliste z czasem się stają,
Których tak wiele, jednak za mało…
Znowu za szybko wszystko się stało!
Czasu nie było na pożegnanie…
Teraz zostało tylko płakanie […].
I jeszcze raz wierszem:
A kiedy przyjdzie także po mnie
Zegarmistrz światła purpurowy,
By mi zabełtać błękit w głowie,
To będę jasny i gotowy.
Spłyną przeze mnie dni na przestrzał,
Zgasną podłogi i powietrza.
Na wszystko jeszcze raz popatrzę
I pójdę nie wiem gdzie, na zawsze”.
„Zegarmistrz światła”, Bogdan Chorążuk
(Posłuchaj nagrania tego wierszu w wykonaniu Tadeusza Woźniaka)
Hieronim Morsztyn, „Czas”
Wszystko idzie za czasem,
Jam żyw, a śmierć za pasem.
Jeden w łódź, drugi z łodzi,
Ten kona, ów się rodzi.
A zbiór ojca skąpego
Z rąk potomka hojnego
W cudzy się dom obraca;
Ów zbierał, ten utraca.
We mgnieniu oka ginie,
Kto się śmierci nawinie.
A któż taki na świecie,
Co ten węzeł rozplecie?
Są granice wszystkiego,
Cokolwiek szerokiego
Ponoszą kraje świata,
Każdą rzecz kończą lata.
Maciej Krzyżan, trach bach
trach
bach
dane osobowe
tracą ważność –
imię i nazwisko
miejsce zamieszkania
trach
bach
nie ma
właściciela
tylko znak zapytania
na nieboskłonie
Tematem tym zajmuje się także Biblia w obu swych częściach – Testamentach
Mówi o postawach człowieka wobec śmierci:
Biblia ukazuje różne postawy człowieka wobec śmierci, od pełnej rezygnacji, pesymizmu, po pozytywne poniekąd ustosunkowanie się do niej, zwłaszcza u św. Pawła: „Pragnę odejść, a być z Chrystusem” (Flp 1,23).
Śmierć może nie robić na człowieku większego wrażenia, gdy dożył podeszłego wieku, w szczęśliwości i jest „syty życia”. Inaczej, gdy zabierze młodego człowieka ( synowie wdów w ST i NT).
(Rdz 25,8).
A gdy Abraham dożył lat stu siedemdziesięciu pięciu, zbliżył się kres jego życia i zmarł w późnej, lecz szczęśliwej starości, syt życia, i połączył się ze swoimi przodkami.
2Krn 24,15
Potem zestarzał się Jojada i syty życia zmarł, mając lat sto trzydzieści.
Zdarza się, iż człowiek dotknięty cierpieniem na próżno na śmierć czeka
(Hi 3,21).
Po co się daje życie strapionym,
istnienie złamanym na duchu,
co śmierci czekają na próżno,
szukają jej usilniej niż skarbu;
A nawet się o nią modli, ponieważ wydaje mu się ona lepsza aniżeli życie
(Jon 4,3).
Teraz, Panie, zabierz mi, proszę, moje życie, albowiem lepsza dla mnie śmierć niż życie.
Wyjaśnia przyczyny, powody umierania człowieka (geneza, rola Szatana)
1 Kor. 15:21, 22;
Ponieważ bowiem przez człowieka [przyszła] śmierć, przez Człowieka też [dokona się] zmartwychwstanie.I jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni
1 Mojż. 2: 17;
ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść, bo gdy z niego spożyjesz, niechybnie umrzesz
Szatan – 1Mojż. 3:4;
Wtedy rzekł wąż do niewiasty: «Na pewno nie umrzecie! 5 Ale wie Bóg, że gdy spożyjecie owoc z tego drzewa, otworzą się wam oczy i tak jak Bóg będziecie znali dobro i zło.
pierwsza śmierć w rodzinie ludzkiej 1 Mojż. 4:8
Kain zwrócił się do swego brata, Abla. A gdy byli na polu, Kain rzucił się na swego brata, Abla, i zabił go.
Potwierdza powszechność śmierci:
1 Król.2:1,2;
Kiedy zbliżył się czas śmierci Dawida, wtedy rozkazał swemu synowi, Salomonowi, mówiąc: Ja wyruszam w drogę [przeznaczoną ludziom na] całej ziemi. Ty zaś bądź mocny i okaż się mężem!
Joz. 23:14;
Ja sam muszę teraz pójść drogą, którą idą wszyscy, a wy zrozumcie to całym sercem i całą duszą swoją, że ze wszystkich wspaniałych obietnic, które dał wam Pan, Bóg wasz, ani jedna nie zawiodła: wszystkie wam się spełniły; żadna z nich nie okazała się próżna.
Ezech. 31:14
(…)Ponieważ wszyscy zostali poddani śmierci,
wejdą do krainy podziemnej,
do grona tych ludzi,
którzy zeszli do dołu.
Mówi o stosunku Boga do śmierci człowieka, sprawiedliwość i miłość;
Ezech. 18: 32
Ja nie mam żadnego upodobania w śmierci – wyrocznia Pana Boga. Zatem nawróćcie się, a żyć będziecie.
Wyjaśnia cel i sens umierania
Izaj. 48:17
Tak mówi Pan, twój Odkupiciel,
Święty Izraela:
Ja jestem Pan, twój Bóg,
pouczający cię o tym, co pożyteczne,
kierujący tobą na drodze, którą kroczysz.
Jezus z tego, co cierpiał nauczył się posłuszeństwa.
Wyjaśnia, czym jest umieranie – cytat zawierający poglądy rzymsko katolików:
Poglądy na śmierć, i los pośmiertny człowieka wiążą się przede wszystkim z koncepcją istoty i egzystencji ludzkiej. Ludności dawnego Izraela była obca idea platońska czy arystotelesowska o złożoności człowieka z ciała i niematerialnej duszy. Stąd też w starszych tekstach biblijnych nie porusza się kwestii złożoności istoty ludzkiej z dwóch elementów konstytutywnych – ciała i duszy, które w chwili śmierci ulegają ostatecznemu od siebie oddzieleniu, przy czym zgon obejmowałby właściwie tylko krótką chwilę: wyjście duszy z ciała (exitus). Według ujęć starożydowskich człowiek bowiem tworzy raczej całość, jedność ontyczną (nefesz), którą wprawdzie tłumaczy się często jako „dusza”, jednak pojęciowo dokładniejszy byłby dla niej termin „istota żyjąca”, „osoba”, albo nawet „człowiek”.
Odpowiednio do takiej antropologii biblijnej śmierć następuje w wyniku utraty, uchodzenia czy upływu sił witalnych, substancji życiowej, ustania wydolności psychofizycznej, niemożności wykonywania ruchów i istotnych funkcji życiowych, zwłaszcza z chwilą ustania oddychania. Powoduje ona bezsilność, wygaśnięcie aktywności, bezwład, dezintegrację. Śmierci nie traktowano jednak jako zjawiska „granicznego”: ujmowano ją raczej jako stopniowy odpływ mocy, życia; stąd o umierającej Racheli powiedziano, iż „życie z niej uchodziło, bo konała” (Rdz 35,18), albo że „gaśnie matka siedmiu synów” (Jr 15,9). Ostatecznie człowiek umiera, gdy wydaje z siebie ostatnie westchnienie i tchnienie (Hi 11,20; Jr 15,9), albo gdy para wznosi się nad jego przelaną krwią, która uchodzi za nośnik siły witalnej, gdyż „życie wszelkiego ciała jest we krwi jego” (Kpł 17,14; Pwt 12,23).
Chciałbym tutaj dodać, że takiego pojmowania człowieka i jego śmierci nie usłyszymy w kościele, na kazaniu lub na lekcjach religii.
Mateusza 10:28
Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, lecz nie mogą zabić duszy. Bójcie się raczej tego, który może i duszę, i ciało zatracić w piekielnym ogniu.
Mówi o różnych rodzajach śmierci
Ukazywana jest śmierć zwykła – mówimy o niej Adamowa, ale też śmierć wartościowa, altruistyczna, bohaterska, na polu chwały; szczególną uwagę Nowy Testament poświęca śmierci zbawczej Chrystusa oraz ofiarniczej śmierć Jego naśladowców.
Jan 11:23-26
Rzekł do niej Jezus: «Brat twój zmartwychwstanie». Marta Mu odrzekła: «Wiem, że powstanie z martwych w czasie zmartwychwstania w dniu ostatecznym». Powiedział do niej Jezus: «Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we Mnie wierzy, to choćby umarł, żyć będzie. Każdy, kto żyje i wierzy we Mnie, nie umrze na wieki. Wierzysz w to?
Rzymian 14:8
Bo jeśli żyjemy, dla Pana żyjemy, jeśli umieramy, dla Pana umieramy. Dlatego czy żyjemy, czy umieramy, należymy do Pana.
I Tesaloniczan 4:16-17
Gdyż sam Pan z okrzykiem, z głosem archanioła i dźwiękiem trąby Bożej zstąpi z nieba, a zmarli w Chrystusie powstaną pierwsi. Potem my, którzy pozostaniemy żywi, razem z nimi będziemy porwani w obłoki, w powietrze, na spotkanie Pana, i tak zawsze będziemy z Panem.
Filip. 1:21
Dla mnie bowiem życie to Chrystus, a śmierć to zysk.
2Tym. 2:11
Wiarygodne to słowa.
Jeśli bowiem z nim umarliśmy,
z nim też będziemy żyć.
Mówi, jak na śmierć reagują wierzący
Psalm 23:4
Choćbym nawet chodził doliną cienia śmierci,
zła się nie ulęknę, bo ty jesteś ze mną;
twoja laska i kij pocieszają mnie.
Nazywa śmierć snem – tak w Starym, jak i Nowym Testamencie
Śmierć jest snem. Biblia mówi: „A nie chcemy, bracia, abyście byli w niepewności co do tych, którzy zasnęli, abyście się nie smucili, jak drudzy, którzy nie mają nadziei.” 1 Tes 4,13 BW
To powiedział, a potem rzekł do nich: Łazarz, nasz przyjaciel, zasnął; ale idę zbudzić go ze snu. Tedy rzekli uczniowie do niego: Panie! Jeśli zasnął, zdrów będzie. Ale Jezus mówił o jego śmierci; oni zaś myśleli, że mówił o zwykłym śnie. Wtedy to rzekł im Jezus wyraźnie: Łazarz umarł.” J 11,11-14 BW
Daniel twierdzi, że umarli śpią: A wielu z tych, którzy śpią w prochu ziemi, obudzą się, jedni do żywota wiecznego, a drudzy na hańbę i wieczne potępienie. Dn 12,2 BW
Mówi, co nas czeka po śmierci – nie reinkarnacja, nie życie w jakimś wymiarze, ale stan nieistnienia
Czy umarli mają świadomość i wiedzą o czymkolwiek? Biblia mówi: „Wiedzą bowiem żywi, że muszą umrzeć, lecz umarli nic nie wiedzą i już nie ma dla nich żadnej zapłaty, gdyż ich imię idzie w zapomnienie. Zarówno ich miłość, jak ich nienawiść, a także ich gorliwość dawno minęły; i nigdy już nie mają udziału w niczym z tego, co się dzieje pod słońcem… Na co natknie się twoja ręka, abyś to zrobił, to zrób według swojej możności, bo w krainie umarłych, do której idziesz, nie ma ani działania, ani zamysłów, ani poznania, ani mądrości.” Koh 9,5-6;10 BW
Mówi o roli zmartwychwstania
Śmierć nie kończy wszystkiego! Biblia mówi: „Ożyją twoi umarli, twoje ciała wstaną, obudzą się i będą radośnie śpiewać ci, którzy leżą w prochu, gdyż twoja rosa jest rosą światłości, a ziemia wyda zmarłych.” Iz 26,19 BW
Co Jezus obiecał tym, którzy umierają? Biblia mówi: „Z ręki grobu wybawię ich, od śmierci wykupię ich…” Oz 13,14 BG
Moc zmartwychwstania pochodzi od Chrystusa. Biblia mówi: „Skoro bowiem przyszła przez człowieka śmierć, przez człowieka też przyszło zmartwychwstanie. Albowiem jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy zostaną ożywieni.” 1 Kor 15,21-22 BW
Dlaczego Bóg wydał światu Swojego Syna? Biblia mówi: „Albowiem tak Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny.” J 3,16 BW
Wszyscy ludzie zmartwychwstaną, zarówno dobrzy jak i źli. Biblia mówi: „Nie dziwcie się temu, gdyż nadchodzi godzina, kiedy wszyscy w grobach usłyszą głos jego; i wyjdą ci, co dobrze czynili, by powstać do życia; a inni, którzy źle czynili, by powstać na sąd.” J 5,28-29 BW
Sprawiedliwi zmartwychwstaną podczas powtórnego przyjścia Chrystusa. Biblia mówi: „Gdyż sam Pan na dany rozkaz, na głos archanioła i trąby Bożej zstąpi z nieba; wtedy najpierw powstaną ci, którzy umarli w Chrystusie, potem my, którzy pozostaniemy przy życiu, razem z nimi porwani będziemy w obłokach w powietrze, na spotkanie Pana; i tak zawsze będziemy z Panem.” 1 Tes 4,16-17 BW
I powiedział do niej Jezus: Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we mnie wierzy, choćby i umarł, będzie żył. A każdy, kto żyje i wierzy we mnie, nigdy nie umrze. Czy wierzysz w to?
I Koryntian 15:22:
Jak bowiem w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy zostaną ożywieni.
1Kor. 15:21
Skoro bowiem śmierć przyszła przez człowieka, przez człowieka przyszło też zmartwychwstanie umarłych.
Zapewnia, że przyjdzie czas unicestwienia samej śmierci: Ostatni nieprzyjaciel – śmierć będzie zniszczona
Obj. 21: 3-4 I usłyszałem donośny głos z nieba: Oto przybytek Boga jest z ludźmi i będzie mieszkał z nimi. Oni będą jego ludem, a sam Bóg będzie z nimi i będzie ich Bogiem. I otrze Bóg wszelką łzę z ich oczu, i śmierci już nie będzie ani smutku, ani krzyku, ani bólu nie będzie, bo pierwsze rzeczy przeminęły.
Gdy zło w tym śmierć, umieranie spełnią swą funkcję, nauczą człowieka zależności od Boga, wartości dobra – jako skutku posłuszeństwa i wartości zła- skutku grzechu.